در بارهء استادان وى نوشته اند كه فقه وحديث را از سعد بن عبد الله قمى اشعرى وحسين بن محمد عطار وعبد الله بن جعفر حميري وقاسم بن محمد نهاوندى فرا گرفته است.

مرقد أبو الحسن على بن حسين بن موسى بن بابويه هنوز در قم معروفست ودر ميان شهر در جوار آستانه در قسمت شرقي قبرستان مزاريست كه اكنون به «ابن بابويه» معروفست وصحن كوچك وگنبد شلجمى شكل كاشى كارى وبقعه وضريح چوبين دارد (١).

أبو الحسن على تا جايى كه بما رسيده است سه پسر داشته : حسن وابو عبد الله حسين وابو جعفر محمد ملقب ومعروف بصدوق. در هرجا كه ذكرى ازين سه برادر كرده اند تصريح كرده اند كه حسن فقيه ودانشمند نبوده وتنها جنبهء پرهيزگارى براى أو قائلند. با اينكه در برخى از مآخذ تصريح كرده اند كه أبو جعفر محمد نخست بجهان آمده است چون كنيهء پدر أبو الحسن بوده ودر آن زمانها عادت چنين جارى بوده است كه پدر كنيهء خود را از نام فرزند مهتر مى گرفته يعنى كنيه أي اختيار ميكرده وچون نخستين پسر را پيدا مى كرده نام أو را از همان كنيهء خود ميگرفته است ناچار ازين سه برادر حسن مى بايست پسر مهتر باشد وچون پدر أبو الحسن على را حسين نام بوده است ودر هر خانواده نيز معمول بوده كه پسر مهتر را حسن وپسر دوم را حسين نام مى گذاشته اند ناچار أبو عبد الله حسين پسر دوم وابو جعفر محمد ملقب بصدوق پسر كهتر وبرادر سوم بوده است. چنانكه پس ازين خواهد آمد أبو جعفر محمد صدوق در رى مى زيسته ودر همين شهر درگذشته وچون بازماندگان اين خاندان كه همه فرزندان أبو عبد الله حسين بوده اند تا منتجب الدين كه آخرين آنهاست ودر اواخر قرن ششم بوده بيشتر در قم مى زيسته اند پيداست كه وى ساكن قم بوده وشايد از آن شهر بيرون نرفته باشد. أبو الحسن على نخست دختر عمش محمد بن موسى بن بابويه را بزنى گرفته وازو فرزندى نداشته است (٢).

چنان مى نمايد كه اين هر سه برادر از يك مادر بوده اند وپيش ازين هم اشاره رفت كه بروايتي مادرشان ام ولد نام داشته وبروايتي ديگر كنيزكى ديلمى بوده است (٣) وچون در نامهء دانشوران نيز از زبان غضا يرى آمده است كه أبو جعفر محمد خود گفته است كه بدعاى امام زمان بجهان آمده وبدين فخر ميكرده است وهمه نوشته اند كه وى پسر نداشت واز امام درخواست پسر كرد در صورتيكه كهترين آنها باين دعا بجهان آمده باشد ناچار آن دو پسر ديگر هم در نتيجهء همين دعا پديد آمده اند.

٢) حسن بن ابى الحسن على. چنانكه اشاره رفت در مراجعي كه ذكرى ازو شده تصريح كرده اند كه وى مشغول بزهد وعبادت بوده وبا مردم آميزش نداشته وفقيه نبوده است (٤) وحتى تصريح كرده اند كه وى برادر ميانه بوده اما با دلايلي كه پيش ازين آوردم بيشتر احتمال مى رود كه برادر مهتر بوده باشد.

__________________

(١) راهنماى قم ـ از انتشارات دفتر آستانه قم ـ طهران ١٣١٧ ش. ص ٩٦ ـ ٩٧.

(٢) تنقيح المقال ج ٣ ص ١٥٤.

(٣) تنقيح المقال ج ٣ ص ١٥٤.

(٤) تنقيح المقال ج ١ ص ٢٩٣ و ٣٣٨ وج ٣ ص ١٥٥.