سال ٣٨١ در هفتاد وچند سالگى درگذشته ودر رى مدفون شده واينك قبر أو در جنوب طهران درجايى كه در آن زمان بيرون شهر رى بوده معروف وزيارتگاه است وبه «ابن بابويه» شهرت دارد. اين بقعه از زمانهاى قديم در اطراف طهران معروف بوده وچنانكه معروفست ونه تنها در كتابها باقى مانده (١) بلكه پيران زمان ما نيز بسيار روايت كرده اند در زمان فتحعلى شاه در حدود ١٢٣٨ قمرى هنگامى كه باران سخت باريده وآب گرد مزارش را فرا گرفته بود شكافى در آن پيدا شده وبسردابي برخوده اند كه جسد أو را در آنجا نهاده بودند وچون بدان سرداب رفته اند ديده اند كه بدن أو دست نخورده مانده است وكفن أو پوسيده ودر كنار جسد ريخته بود اما پيكر أو چنان مانده بود كه شناخته ميشد وسيد ابراهيم لواسانى از پيشوايان شيعه كه خود درين واقعه شاهد بوده است براى مؤلف تنقيح المقال روايت كرده كه حتى رنگ حنا برموى ريش وكف پاى أو ديده ميشده وعنكبوتي بر عورت أو تارى تنيده وآنرا پنهان ساخته بود. بنايى كه اينك بر بقعهء اوست در همان زمان ساخته شده ونوشته اندكه درين واقعه جمعى كثير از ثقاة ومعتبرين طهران بدانجا رفته وخود آنرا بچشم ديده وحتى فتحعلى شاه خود در ميان ايشان بوده است. مؤلف تنقيح المقال در بارهء وى تحقيقي بدين گونه كرده است كه : در رى در ٣٨١ درگذشته واز آنچه آورديم معلوم شد كه پس از وفات عثمان عمرى در آغاز دورهء سفارت حسين ابن روح ولادت يافته ووفات عمرى در ٣٠٥ روى داده ودرين صورت وى بيش از چهل سال از طبقهء هفتم و ٣١ سال از طبقهء هشتم را درك كرده وعمرش هفتاد وچند سال بوده ودر زمان پدرش وشيخش أبو جعفر محمد بن يعقوب كلينى در غيبت صغرى بيست وچند سال زيسته زيرا كه وفات آنها در ٣٢٩ روى داده وآن سال وفات أبو الحسن على بن محمد سمرى است كه آخرين سفراى چهارگانه بوده است.

أبو جعفر محمد صدوق نه تنها از حيث شهرت بلكه از حيث كثرت مؤلفات واهميت مقام وشهرت برخى از تأليفاتش يكى از مشهورترين پيشوايان شيعه بشمار ميرود ونه تنها كتاب «من لا يحضره الفقيه» أو از «كتب اربعه» اساس طريقهء شيعه است بلكه مؤلفين اهل سنت كه حتى در ضبط احوال رجال تعصب بخرج داده ودانشمندان شيعه را فروگذار كرده اند ذكرى ازو كرده اند چنانكه خطيب در تاريخ بغداد (٢) ترجمهء مختصري ازو آورده وگويد : محمد بن حسين بن بابويه أبو جعفر قمى (٣) ببغداد آمد ودر آنجا از پدرش حديث روايت مى كرد واز شيوخ شيعه ورافضيان معروف بود محمد بن طلحه نعالى از محمد بن طلحة بن محمد از أبو جعفر محمد بن على بن حسين بن بابويه روايت كرده است واو گفته است پدرم روايت كرد از على بن ابراهيم از پدرش از حسين بن يزيد نوفلي از اسمعيل بن مسلم از جعفر بن محمد از پدرش از

__________________

(١) تنقيح المقال ج ٣ ص ١٥٥ روضات الجنات في احوال العلماء والسادات تأليف محمد باقر خوانسارى چاپ طهران ١٣٠٦ ص ٥٥٩ ..

(٢) ج ٣ ص ٨٩.

(٣) در اصل چاپى «العمى» بجاى «القمى».