فصل

(در معتلّ است)

معتلّ كلمه ايست كه يكى از حروف اصولش حرف علّة باشد ، وحروف علّة عبارت است از «واو ، ياء ، الف منقلبة» يعنى الفى كه اصلش ياء بوده يا واو ، زيرا الف حرف اصلى كلمه نميشود مگر در حرف واسم مبنى ، شعر :

وعلّة در لغت هرچيزى را گويند كه در چيزى واقع شود وموجب تغييرش گردد ، واز اين جهت مرض وسبب وهرحادثه اى كه شخص را از كارش بازدارد يا عذر كسى شود علّت گويند ، وآن چيزى كه علّة در آن واقع شده «عليل ومعتلّ» گفته ميشود ، واينها را حروف علّة گويند زيرا در اغلب موارد موجب تغيير كلمه ميشوند ، وآن كلمه را معتلّ مينامند ، وتغييرى كه در كلمه به حذف يا ابدال يا نقل يا اسكان ميشود اعلال ميگويند ، وغير معتلّ را صحيح نامند گرچه مهموز يا مضاعف باشد ، وحروف علّة را حروف لين نيز ميگويند در صورتى كه ساكن باشد ، ولين در لغت : نرمى است ، واينها را در حال سكون حروف لين گويند ، زيرا به نرمى تلفّظ ميشوند ونيز حروف مدّ نامند در صورتى كه ساكن وحركت ماقبلشان از جنس آنها باشد ، يعنى : واو ماقبل مضموم ، ياء ماقبل مكسور ، الف ماقبل مفتوح ، وبايد دانست كه الف هميشه ساكن وماقبلش مفتوح است ، والفى كه متحرّك ميشود همزة است ، واينها را در اين حالت حروف مدّ گويند ،