(تقسيم ششم)

فعل يا مثبت است يا منفىّ ، وتا حال مثالهاى بسيارى از فعل مثبت مذكور شد ، وفعل منفىّ همان فعل مثبت است به اضافه حرف نفى بر سر آن ، وحروف نفى شش است : «ما ، ان ، لا ، لم ، لمّا ، لن» سه حرف اول بر سر فعل ميآيد وعمل وتغييرى در فعل ندارد جز آنكه مثبت را منفىّ مينمايد ، مانند :

«لايضرب ، لايضربان ، لايضربون ، لاتضرب ، لاتضربان ، لايضربن ، لاتضرب ، لاتضربان ، لاتضربون ، لاتضربين ، لاتضربان ، لاتضربن ، لااضرب ، لانضرب» «لايضرب» يعنى نميزند يك مرد غائب ، وبر اين قياس صيغه هاى ديگر ، وشناختن وامتياز لاى نهى از لاى نفى تغيير فعل است كه آن آخر فعل را تغيير ميدهد واين نميدهد ، و «ما وان» براى نهى نيست وفقط براى نفى است ، وتغييرى در فعل نميآورد ، وميتوانيد در اين امثلة بجاى لا ، ما يا ان بياوريد ، وهمچنين فعل ماضى ، لكن «ما» در ماضى بيشتر استعمال ميشود ، و «لا» در مضارع ، و «ان» در هردو كمتر استعمال ميگردد ، در قرآن است :

(«فَلا صَدَّقَ وَلا صَلَّى وَلكِنْ كَذَّبَ وَتَوَلَّى :) پس نه تصديق كرد ونه نماز خواند ولكن تكذيب كرد وروى گردانيد ـ سورة القيامة ـ ٧٥ ـ آيه ٣١ و ٣٢» اين سخن فرشتگان مرگ است درباره كافر هنگام جان دادنش ، ومشهور است كه علماء عربيّت گفته اند : «لا» با فعل ماضى در صورتى استعمال ميشود كه مكرّر باشد مانند اين آية ، يا