(تقسيم نهم)

فعل يا ماضى است يا حال يا استقبال ، واين تقسيم نظر به زمان فعل است ، چه هرفعل حادثى در زمان واقع ميشود ، وزمان فعل نسبت به زمان تكلّم سه صورت دارد ، يا وقوع فعل ولا وقوعش پيش از زمان تكلم است ، يا مقارن زمان تكلم است ، يا پس از زمان تكلم است ، در صورت اول فعل را ماضى گويند ، وصيغه اش همان صيغه هاى ماضى است كه از جهت صيغه نيز بنام ماضى ناميده شده ، ودر صورت دوم فعل را حال گويند ، ودر صورت سوم فعل را مستقبل گويند ، وصيغه حال ومستقبل صيغه مضارع است ، چنانچه گوئى : «ضرب زيد» يعنى : زدن در زمان پيش از تكلم واقع شده ، و «يضرب زيد» يعنى : زدن الان كه به اين كلام تكلم ميكنى دارد واقع ميشود و «سيضرب زيد» يعنى : زدن پس از زمان تكلم واقع ميگردد ، وبراى توضيح اين بحث لازم است مطالبى ذكر شود.

١ ـ لفظ «ماضى» در اصطلاح دو معنى دارد : فعلى كه زمانش گذشته وفعلى كه صيغه اش مضارع وامر نيست ، واين دو معنى ميشود در يك جا جمع شود ، وميشود يكى از آن دو باشد وديگرى نباشد ، مثلا ميگوئيم : «ضرب» ماضى است به هردو معنى ، و «لم يضرب» ماضى است از جهت زمان ، وماضى نيست از جهت صيغة ، و «غفر الله لك» ماضى است از جهت صيغه ، وماضى نيست از جهت زمان ، چون دعاء است ، ودعاء وقوعش پس از تكلم است.

٢ ـ ماضى چند قسم است :