(تقسيم دهم)

فعل يا جامد است يا متصرّف ، آنچه تا حال گفته شد فعل متصرف بود ، ومتصرف آن است كه به صيغه ها واقسام مختلف صرف شود ، وجامد آن است كه چنين نباشد ، وافعال جوامد عدّه ايست :

١ ـ «ليس» از جهت معنى حكم حرف نفى را دارد ، در اصل «ليس» بوده ، عين الفعل را براى كثرت استعمال ساكن كردند ، وفعل بودنش از جهت صيغه است نه از جهت معنى ، وفقط چهارده صيغه ماضى دارد : «ليس ، ليسا ، ليسوا ، ليست ، ليستا ، لسن ، لست ، لستما ، لستم ، لست ، لستما ، لستنّ ، لست ، لسنا» وفاء الفعلش برخلاف قاعدة در نه صيغه اخير بحال فتحة گذاشته شده ، وعين الفعل در پنج صيغه اول قلب به الف نشده.

٢ ـ «مادام» در اين كلمه «ما» بمعنى زمان است ، و «دام» مصدرش دوام است ، ومعنى اين دو كلمه با هم «زمان دوام» يا بگو «مدّت استمرار» ميشود ، ودر فارسى ترجمة ميكنند «مادامى كه» واين فعل با كلمه «ما» جامد است ، وفقط چهارده صيغه ماضى دارد ، وبدون كلمه «ما» متصرّف است ، ومضارع وامر واسم فاعل ومزيد فيه از آن مشتقّ شده ، در قرآن است : («وَحُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ ما دُمْتُمْ حُرُماً :) وحرام است بر شما شكار صحراء مادامى كه محرم هستيد ـ سورة المائدة ـ ٥ ـ ٩٦» ودر قرآن اين فعل بدون «ما» نيامده ، واين دو فعل از افعال ناقصة است.

٣ ـ افعال المقاربة : «وآنها بسيار است ، مانند» عسى و