استخراج سهام الفرائض» را بايد نام برد. در كتب اماميه از نظرات او بسيار نقل شده است (١) .

٦ - «ابو عبد اللّه جعفر بن محمد الدوريستى» (٢)  كه از طريق قراءت روايت بر مفيد و مرتضى شاگردى آنان نموده است (٣) . او داراى كتبى است كه از جمله آنها است: «كتاب الكفاية فى العبادات» و «كتاب الاعتقادات» و «كتاب الرد على الزيدية» (٤) .

٧ - «يعقوب بن ابراهيم الفقيه البيهقى» كه ديوان سيد را به اجازه او در سال ٤٠٤ روايت كرده است (٥) .

سيد مرتضى شاگردان بسيار ديگرى نيز داشته كه برخى از آنان را صاحب «ادب المرتضى» در پاورقى ص ١٢٠ كتاب خود ذكر كرده است (رجوع شود).

آثار علمى و ادبى مرتضى: براى سيد مرتضى حدود هشتاد اثر علمى و ادبى ذكر شده كه در اين مقدمه بر آنچه صاحب ادب المرتضى ذكر كرده اقتصار ميشود:

١ - «الانتصار»: كتابى است در فقه متضمن احكامى كه قطعا و يا ظنا اماميه در آنها منفردند، اين كتاب دو مرتبه در ايران چاپ سنگى شده است: يكى در سال ١٢٧٥ در ضمن «الجوامع الفقهية» و ديگرى در سال ١٣١٥ بطور جداگانه. در مقدمه كتاب آمده است كه:

«و بعد فانى محتمل ما رسمته الحضرة السامية الوزيرية العميدية (٦) - ادام اللّه سلطانها و اعلى شأنها - من بيان المسائل الفقهية التى يشنع بها الامامية و ادعى عليهم فيها مخالفة الاجماع و اكثرها يوافق فيها الشيعة غيرهم من العلماء و الفقهاء المتقدمين و المتأخرين، و ما ليس لهم فيه موافق فعليه من الادلة الواضحة و الحجج اللائحة ما يغنى عن وفاق الموافق و لا يوحش معه خلاف المخالف».

اين كتاب بر بيش از ٣١٩ مسأله فقهى مشتمل است.

__________________

(١) رجوع شود به تاريخ يافعى حوادث ٣٩٩ و روضات الجنات ص ٥٥٢، و مقدمه بحار الانوار و ريحانة الادب ج ٣ ص ٣٥٢ و كتب ديگر.

(٢) بضم دال و سكون واو و راء و ياء مفتوحه و سين ساكنه، و چنانكه در معجم البلدان مذكور است از قراء رى، و به آن منسوب است «عبد اللّه بن جعفر بن محمد بن موسى بن جعفر ابو محمد الدوريستى».

(٣) در روايات با واسطه راوى بايد داراى مستندى باشد كه به استناد آن بتواند روايت را از راوى قبل از خود نقل كند، و مستند يكى از چند چيز ميتواند باشد: ١ - شنيدن روايت از خود راوى، ٢ - خواندن روايت بر او، ٣ - اجازه روايت كتاب او از او، و مقصود از عبارت متن قسم دوم است.

(٤) روضات الجنات ص ١٤٤.

(٥) ادب المرتضى ص ١٢٠ نقل از مقدمه ديوان مرتضى مخطوط.

(٦) صاحب ادب المرتضى گويد: برحسب اعتقاد من مقصود عميد الدوله ابو سعد «محمد بن الحسين بن عبد الرحيم» در گذشته به سال ٤٣٩ است، نه ابو منصور «محمد بن منصور» ملقب به عميد الملك كندرى نيشابورى متوفى به سال ٤٥٦ (پاورقى ص ١٣٣ ملاحظه شود).