اين كتاب هم از نظر تاريخى و هم از نظر علمى حائز كمال اهميت است، زيرا: قديمترين كتاب فقهى شيعه است كه متعرض مسائل خلافى شده و اقوال مختلفه در آن مسائل را بيان داشته، و بعلاوه فقه شيعه اماميه را براساس محكم و حججى قوى بنا نهاده است. و فقهاء متأخر چون «شيخ طوسى» و «علامه حلى» و ديگران از اين روش پيروى كرده، و تأليفات فقهى خود را بر اين پايه استوار داشته‌اند.

در اين كتاب «شريف مرتضى» برخى از تأليفات خود را مانند «مسائل ابى عبد اللّه بن التبان» (١)  و «مسائل الخلاف» (٢)  و «مسائل اهل الموصل» (٣)  و «المسائل الطرابلسيات» (٤) و «اصول الفقه» (٥)  نام برده است.

سيد مرتضى «انتصار» را پس از سال ٤٢٠ تأليف كرده است (٦) .

٢ - «الناصريات»: اين كتاب بر ٢٠٧ مسأله فقهى و اعتقادى مشتمل است و سيد مرتضى آنرا در مقام شرح و نقد و تسديد فقه جد خود «حسن اطروش» صاحب «ديلم» و «طبرستان» تأليف كرده است.

صاحب ادب المرتضى گويد: «معروف است كه «حسن اطروش» زيدى بوده، ولى بسيارى از علماء اماميه او را شيعه اثنا عشرى ميدانند، و برحسب آنچه از همين رساله بدست ميآيد او امامى اثنا عشرى نبوده، زيرا در بيشتر مسائل فرعى، و بسيارى از مسائل اعتقادى برخلاف مذهب اماميه حكم كرده است» و براى اثبات نظر خود به مسأله ٢٠٥ و ٢٠٧ استشهاد كرده است (٧) .

اين كتاب به سال ١٢٧٦ ه‍ در ضمن «الجوامع الفقهية» در ايران چاپ شده، و از اين لحاظ حائز اهميت است كه اولا مذهب «الناصر» و دعوت او را در بلاد ديلم بيان داشته، و ثانيا مذاهب مختلفه خصوصا مذهب زيدى و اثنا عشرى را در يك جا جمع كرده است.

در اين كتاب نيز بعضى از مؤلفات خود را از جمله: «كتاب الخلاف» (٨)  و «مسائل اصول الفقه» (٩) و «العدد» (١٠)  و «تنزيه الانبياء» (١١)  نام برده است.

__________________

(١) ص ٥.

(٢) ص ٦ و ٨٤.

(٣) ص ١١ و ٨٢ و ١٢٠.

(٤) ص ٦٢.

(٥) ص ١٢١.

(٦) رجوع شود به صفحه ٥ كه به جواب مسائل اهل موصل حوالت داده و خود گويد: در سال ٤٢٠ وارد شده است.

(٧) رجوع شود به ادب المرتضى ص ٦٥-٦٦ و ١٣٤-١٣٥.

(٨) ص ٢ و ٣ و مسأله ٢٤، ٢٥، ٣٤، ٣٥، ٤٦.

(٩) مسأله ٨١ و ١٣٧.

(١٠) مسأله ١٢٧.

(١١) مسأله ٢٠٥.