٣ ـ بر كناره آوردگاه انديشه ها

الف : حوزه زمانى پيدايش "جامع الأفكار" وويژگيهاى آن ؛

ب : انتساب آن به نراقى ؛

ج : درون مايه وسبك نگارش آن ؛

د : آثارى كه نراقى در خلق اين نقاوة السلف كلام إلهى بدون واسطه به آنها مراجعه كرده است ؛

ش : دستنوشتها وروش تصحيح ؛

امّا ـ آن چنان كه گذشت ـ ، از اين مجموعه ، خواننده عزيز اكنون تنها دو زيرعنوان « ج » و « ش » از اين آخرين بخش ـ يعنى « درون مايه وسبك نگارش جامع الأفكار » و « دستنوشتها وروش تصحيح » ـ را آنهم در صورت « كوتاه شده » ـ ودر نخستين مورد « سخت كوتاه شده » اش ـ را در مقابل خود خواهد داشت ؛ وتلخكامى راقم اين سطور را كه نتوانست آنچه را وظيفه خود مى دانست ، به انجام رساند ، والعذر عند كرام الناس مقبول.

درون مايه وسبك نگارش « جامع الأفكار وناقد الأنظار »

در اين جستار كوتاه ، راقم سر آن دارد تا به اختصار هرچه تمامتر از درون مايه وسبك نگارش اين كتاب سخن بازگويد. مى دانيم كه حكيم نراق در سراسر عمر پربار خود ، هيچ گاه به تدوين يك دوره مبسوط حكمت نپرداخت. هرچند سه رساله « اللمعات العرشية » و « الكلمات الوجيزة » و « اللمعة الإلهية » ى او تا حدودى تمامى مباحث فلسفه اسلامى را در بر دارد ، امّا اختصار اين هر سه كتاب چنان است كه نمى توان آن سه را نمايانگر كامل مباحث خود دانست. « أنيس الحكماء » هم ، هرچند در نظر مؤلّف از طرحواره اى فراگير برخوردار بوده است ، امّا او تنها به تدوين بخشى از امور عامّة وطبيعيات آن پرداخت وبا درگذشت آن بزرگمرد ، كتاب براى هميشه ناتمام ماند. « گزارش او بر إلهيات شفا » نيز ، هم ناتمام است وهم بيشتر در خور