خاندان بابويهء قمى

يكى از معروف ترين خاندانهاى بزرگ كه بيش از سيصد سال در مركز ايران دانشمندان نامور از آن برخاسته اند خاندان بابويه است كه شيخ صدوق بزر گترين مرد اين خانواده است (١). نخستين كس ازين خاندان كه در تاريخ معروف است وظاهرا مؤسس اين خانواده بوده أبو الحسن على بن حسين بن موسى بن بابويهء قمى معروف بابن بابويه است. عموما در كتابهاى قديم هنگامى كه چند پشت نسب كسى را مى شمر دند گاهى اهمال مى كردند ونام يك يا چند تن را مينداختند مخصوصا در بارهء كسانى كه بيك تن از اجداد دور خود معروف بوده اند چنانكه در مورد همين أبو الحسن على كه بنام جد دوم خود بابويه معروف بوده واو را «ابن بابويه» مى گفته اند در برخى از كتابها ديده مى شود كه موسى از قلم افتاده وعلى بن حسين بن بابويه ضبط كرده اند. در كتاب معروف «تنقيح المقال في احوال الرجال» تأليف مرحوم حاج شيخ عبد الله مامقانى كه قطعا جامع ترين كتاب در رجال شيعه است در جايى كه تر جمهء أبو الحسن على (٢) ضبط شده نام ونسب أو على بن موسى بن بابويه القمى چاپ شده اما پيداست كه كاتب بجاى «على بن حسين بن موسى» بخطا «على بن موسى» نوشته زيرا كسانى كه پيش ازو وپس ازو ذكر شان آمده نيز «على بن حسين» نام داشته اند وآشكارست كه كاتب يك پشت را از قلم انداخته است.

در بارهء نام پدر جد على بن حسين كه همهء فرزندان أو بنام وى معروف شده اند چندان بحثي ضرور نيست زيرا كه اين نام در تسميهء مردان چه در دورهء پيش از اسلام وچه در دورهء اسلامي بسيار رايج بوده است وتا جايى كه من استقصا كرده ام بجز مردان اين خاندان كه در بارهء هر يك از آنها شرحي خواهد آمد در نسب چند تن ديگر از مردان تاريخي ايران باين نام بر مى خوريم از آن جمله أبو الحسن على بن عبد الرحمن بن محمد بن محمد بن بابويه حديثى سمنجانى كه از مردم موصل بوده ودر بخارا مى زيسته ودر ٥٠٢ درگذشته (٣) وابو بكر احمد بن عيسى بن هيثم بن بابويه تمار ناقد (٤) وابو محمد عبد الله بن يوسف بن احمد بن بابويه يا مامويه اصفهاني ساكن نيشابور كه پس از سال ٤٠٠ درگذشته است (٥) وامام جمال الدين بابويه رافعي (٦) واحمد بن حسن بن على بن بابويه حنايى (٧) وپسرش أبو العباس محمد بن احمد بن حسن بن [على بن] بابويه حنايى (٨)

__________________

(١) تنقيح المقال ـ چاپ نجف ج ٣ قسمت دوم ص ٤٢.

(٢) ج ٢ ص ٢٨٣ ـ ٢٨٤.

(٣) طبقات الشافعيهء سبكى ج ٤ ص ٢٧٨ ـ ٢٧٩.

(٤) تاريخ بغداد ج ٤ ص ٢٨٣.

(٥) تاريخ بغداد ج ١٠ ص ١٩٨.

(٦) نزهة القلوب حمدالله مستوفى چاپ اوقاف كيب ص ٥٨.

(٧) تاريخ بغداد ج ٤ ص ٩٠.

(٨) تاريخ بغداد ج ١ ص ٢٨٨.