وحكمت است ، على مصادرها من الصّلوات أزاكيها ومن التّحيّات أوافيها ، ودر اقوال اساطين حكما از سابقين ولاحقين ومحقّقين متكلّمين من المتقدّمين والمتأخرين نظائر آن بيشمار واز خطاير عدّ واحصا بر كنار ودر منظوم ومنثور بر ألسنه شعرا داير ودر خطب وامثال بلغا ساير است ، كما جرى على لسان بعض بلغائهم :

وقد قيل : «قتل الحسين يوم السّقيفة» ودر مقامات علميّه آن تنظير مسفور را نظيرى عديم النّظير بر سبيل انعكاس در مقاصد علم كلام كه اساس علوم دينيّه است واقع است ، آنجا كه حديث مقدّس نبوى ، على مصدره تحيّة الأمين القوىّ ، كه : «القدريّة مجوس هذه الامّة» صورت ذكر پذيرفته. فضلاى اشاعره ، شيعه ومعتزله را به اعتبار نفى قدر به قدريّه تلقيب كرده ، قول به تعدّد مؤثّر را ، چنانچه كيش مجوس است ، كه اسناد خيرات عالم وجود به فاعلى كنند ويزدان نامند ، وشرور آن به فاعلى ديگر واهرمن خوانند ، مناط صحّت اعتبار تشبيه دانسته اند.

وعلماى شيعه ومعتزله به حكم اتّفاق متخاصمين بر اسناد جميع امور از خيرات وشرور بالأخره به مبدع سماوات انفس وآفاق ومفيض وجود عالم امكان على الاطلاق ، جلّ جنابه عن أن يكون شريعة لكلّ وارد ، أو يطّلع عليه إلّا واحد بعد واحد» سبيكه اعتبار مذكور را به معيار نظر صحيح ناقص عيار يافته ، ابتناء تشبيه بر نفى تأثير بنده در افعال به ميزان صدق مقال سنجيده ، وجدان عقل سليم را حكم محكمه تحكيم ساخته اند ، چه به مذهب مجوس نيز بنده معزول مطلق ، خيراتش به يزدان موهوب وشرور به اهرمن منسوب است

واشاعره را كه مثبتين قدراند به قدريّه موسوم ساخته اند ، تشنيع بليغ مى نمايند كه مثبت را گذاشته ، نسبت امرى به نافى كردن از دايره معقوليّت بر كرانه.

واعتذار به آنكه مبالغه نافين در نفى مصحّح نسبت منفى است به انسان از طور عقل ونقل بيگانه است ؛ وفى الواقع چنان كه ذوق سليم از اسناد امرى به نافى در مقام انقباض است ، وامام علّامه فخر الدّين رازى در كتاب «نهاية العقول» به تسليم